Publikasjonar

Djupe fjordar kan eigne seg for plassering av sub-sea, trykkbaserte anlegg for lagring av elektrisk energi. Møre og Romsdal har fleire fjordar som synest vere eigna for plassering av slike, som ‘StEnSea’ anlegget, utvikla av det tyske Fraunhofer instituttet. Anlegget har kapasitet på 20 MWh lagring og 4 MW uttak. Rapporten omtalar verkemåte og konstruksjonen av anlegget og skisserer ei plan for bygging og demonstrasjon av ein skala 1:3 versjon i ein fjord på Sunnmøre. Vekta av eit slikt anlegg i betong er 800 tonn. Produksjon vil kunne utførast lokalt, i Ulsteinvik. Transport av anlegget derfrå kan skje på lekter eller med kranfarty. Det må først gjennomførast marine forsundersøkelsar på aktuell lokalitet, og naudsynte løyver må innhentast. Anlegget vil kunne knytast til 22kV/11kV nettet eller 23V/400V nettet på land. Det vil kunne dekke toppar i kraftbehovet, lagre innestengt kraft eller tene spesifikke behov slik som lading av ferjer eller hydrogenproduksjon. Prosjekteigar for ein demonstrasjon bør vere ein større aktør innan industri eller kraftsektoren som kan stå for deler av finansieringa saman med støtte frå det offentlege og frå Tyskland.

‍

Herøy vasslag på Sunnmøre skal bygge nytt reinseanlegg for drikkevatn på Moltu for å ta bort humus i råvatn frå Mørkevatnet. Det skal installerast Dynasand filter med aluminiumsfelling. Avlaup frå reinseanlegget er tenkt gå gjennom ei sjøleidning til Moltuvika som er del av vassførekomsten Herøyfjorden-Røyrasundet. Runde Miljøsenter har på oppdrag for vasslaget gjennomført ein miljøkonsekvensanalyse for det framtidige utsleppet, med vekt på utslepp av organisk materiale og aluminium. Modellresultata indikerer der vil oppstå ei innblandingssone innafor ein radius på 5-7 m frå utsleppet. Fortynninga i denne avstanden vil ligge rundt 55X. For aluminium er det antatt ein grenseverdi for toksisitet på 0.3 mg/l for plankton. Denne verdien vil kunne overskridast i innblandingssona, noko som er akseptert for industriutslepp. Innlagring og spreiing skjer djupare enn der levande plankton normalt finst. Tilført organisk stoff vil forbruke oksygen frå sjøvatnet og sedimentet. Med referanse til erfaringar frå liknande utslepp og måledata frå Moltuvika er det konkludert med at oksygenverdiane ikkje vil bli merkbart redusert, i høve til naturleg variasjon. Miljørisikoen ved tiltaket er vurdert som liten. Miljø-klassifiseringa og risiko for ikkje å nå miljømålet for vassførekomsten vil ikkje bli endra og det er ikkje venta negative utslag for biodiversiteten som følgje av det planlagte tiltaket. Eit oppfølgjande overvakingsprogram er skissert.

‍

Skjernesetfisk AS på Averøy har planer om å etablere eit landbasert oppdrettsanlegg; Hareid Rensefisk, på Raffelneset i Hareid kommune på Sunnmøre. Det skal søkast om løyve til avlaup til 20 m djup i sjøen. Inntak av sjøvatn skal skje frå 60 m djup. I anledning søknaden har Runde miljøsenter på oppdrag frå Skjernesetfisk AS gjennomført strømmålingar i området for planlagt utslepp. Måleperioden var frå 30. april til 8. juni 2021, og vart utført med ein sjølvregistrerande målar av type NORTEK 600 kHz Aquapro. Måleresultata synte at det sjeldan og då berre i korte periodar var helt strømstille på staden. Strømstyrken kan klassifiserast som moderat, med verdiar typisk rundt 5-10 cm/s. Strømretningane mot nordvest og søraust dominerte, med ei viss overvakt av retning mot søraust. Nettostrømmen hadde styrke på 3.5 cm/s nær overflata og frå 0-2 cm/ s nærare botnen. Eit framtidig utslepp i 20 m vil spreie seg i eit djup som faktisk vil avhenge av densiteten på inntaksvatnet og endring av denne gjennom prosessen i anlegget på aktuelt tidspunkt

Den viktige rolla sil (Ammodytes spp.) har i økosystema langs Norskekysten er skildra i Bergstad m.fl. (2013). I den rapporten blir dei store hola i kunnskap om silartane skildra. Sameleis viser Fauchald m. fl (2015) til det er viktig å arbeide med å finne ut kva er tilstanden til sil langs Norskekysten, og korleis kan den relaterast til endringar i sjøfuglsamfunna?

Runde Miljøsenter starta i 2013 arbeid med å få etablert kunnskap om leveområda til sil ved Runde. I 2017 starta arbeidet med å samle inn biologiske data og dette arbeidet er vidareført i 2018 og 2019 i samarbeid med Havforskingsinstituttet og Fiskeridirektoratet. Arbeid som er gjennomført i 2019 er oppsummert i denne rapporten.

‍

Runde Miljøsenter har på oppdrag frå Herøy Vasslag utført ei vurdering av planlagt utslepp frå eit reinseanlegg på Moltu. Undersøkinga inkluderte straummålingar, modellsimuleringar og prøvetaking av botnsediment. Resultata frå straummålingane viser generelt låge straumhastigheiter, noko som også vart reflektert i botnsedimenta, der ein høg andel fint sediment indikerer svak straum over tid. Modellsimuleringar indikerer at eit utslepp på minst 30 meters djup sannsynlegvis ikkje vil nå opp til overflata, og at sjølv ved låge straumforhold vil det skje ei effektiv fortynning av utsleppsvatnet.

Sedimentanalysane viste at mengda organisk materiale i området klassifiserast som «dårleg» til «meget dårleg» etter gjeldande klassifiseringssystem. Dette peikar på at miljøtilstanden i området er utfordrande, og organisk materiale i sediment er ein viktig indikator som inngår i ei heilskapleg vurdering av miljøtilstanden. Samla sett tyder resultata på at miljøpåverknaden frå det planlagde utsleppet kan bli avgrensa ved rett utforming og plassering av utsleppet, men at det likevel bør følgjast opp med vidare overvaking og tiltak for å betre miljøtilstanden.

Runde miljøsenter har, på oppdrag frå Møre og Romsdal Fylke, gjennomført eit forprosjekt for å vurdere potensialet for å utnytte energi frå tidvatn og bølgjer til elektrisitetsproduksjon. Prosjektet, som var basert på eksisterande kunnskap, konkluderer med at fylket har eit betydeleg teoretisk potensial for bølgjeenergi, estimert til minst 90 TWh/år. Det realistisk utnyttbare potensialet, gitt dagens teknologi, er anslått til 1-2 TWh/år. For tidevasstraum er potensialet lågare, spesielt fordi det krevst høgare straumfart enn det som er vanleg i fylket, men Nordmøre peikar seg ut som eit område med eit potensial på minimum 0,2 TWh/år.

‍

Den faktiske utnyttinga av dette potensialet vil avhenge av fleire faktorar som teknologi, lokalitetar, nettkapasitet og infrastruktur, samt marknadsprisane på elektrisitet. Møre og Romsdal har likevel eit sterkt maritimt miljø som kan handtere dei tekniske utfordringane. Rapporten tilrår vidare eit oppfølgingsprosjekt over 3-5 år, med fokus på ein grundig analyse av ressursgrunnlaget og etablering av pilotanlegg for både tidevasstraum og bølgjeenergi som kan levere straum til nettet.

Fugleøya Runde på Sunnmørskysten har lenge vore eit attraktivt reisemål både for ålminnelege turistar og for forskarar som er spesielt interesserte i naturmiljøet på og rundt øya. I lys av dette blei det på 1990-talet byrja diskusjonar om å etablere ein forskingsstasjon på øya som kan ivareta behova for tilreisande forskarar, og der også andre aktivitetar som kan støtte opp under reiseliv og næring vil kunne inkluderast.

Ei lokal initiativgruppe som har arbeidd uformelt med desse planene, søkte i mars 2003 det nordiske NORA (Nordisk Atlantsamarbeide) programmet om stønad til eit forprosjekt med fokus på å få Runde integrert i eit samarbeid med motsvarande stasjonar i vest-norden.

Søknaden blei innvilga av NORA i juni 2003, med ei tentativ tidsramme på 1 år. NORA ba i tilsegnsbrevet om å legge særskild vekt på det vest-nordiske perspektivet. Herøy kommune gjennom næringsfondet var velviljuge til prosjektet og bidrog med tilleggsstønad for å dekke inn deler av ein betydeleg lokal eigeninnsats som prosjektgruppa sjølv for øvrig stod for.

Foreliggande rapport oppsummerer resultata frå dette forprosjektet, som i tråd med søknaden har fokus på forsking og nettverk. Prosjektet har undervegs utvikla seg positivt også i fleire andre retningar som kvar vil innebere separate oppfølgjande vurderingar.

‍

Tafjord Kraftproduksjon AS planlegg eksport av ferskvatn frå Tafjord på Sunnmøre. Eksporten vil skje med tankskip på 50.000-150.000 tonn og lasting tentativt ein gong pr veke. Land i Sør-Europa, Nord-Afrika og Midtausten som hyppig opplever tørke, er aktuelle importørar av vatnet. Uttaket blir 6-9 mill m3 pr år, motsvarande 1-1,5% av den normale årsnedbøren i nedslagsfeltet. Tafjorden med største djup på over 200 m er markert ferskvasspåverka med eit tydeleg brakkvasslag om sommaren. Fjordmiljøet verkar vere bra. Fjorden er del av verdsarvområdet Vestnorsk fjordlandskap. Føreliggande rapport omtalar miljøtilstanden i Tafjorden og indre Storfjorden, samt skipstrafkk og næring der. Det er lite trafkk i Tafjorden og betydeleg trafkk inn mot Geiranger, der cruiseskip og ferjer dominerer i sommarhalvåret. Eit tillegg på eitt tankskip i veka vil gje lite utslag i trafkken i Storfjorden men vere visuelt merkbar i Norddalsfjorden/Tafjorden. Tankskipstrafkken og uttaket av ferskvatn av nemnde storleiksorden vil neppe få merkbare følgjer for sirkulasjon og økologi i Tafjorden og Storfjorden.

Denne posteren presenterer eit program for studentar frå Tokyo University of Marine Science and Technology (TUMSAT) som besøker Runde Miljøsenter. Programmet er ein del av universitetsutdanninga og gir studentane frå Japan moglegheita til å lære om ulike marine- og naturressursar i Noreg.

Under besøket i 2023 fekk studentane oppleve det dynamiske naturmiljøet på Runde gjennom aktivitetar som fjellturar, coasteering, og båtturar. Dei lærte om det norske økosystemet, fiskeri, og lakseoppdrett, og samanlikna vitskapsutdanning og forskingsmetodar mellom Japan og Noreg. Programmet inkluderte også besøk til lokale maritime bedrifter, der studentane fekk innsikt i moderne teknologi og bedriftsstrategiar innan skipsverft og fiskeindustri.

Dette samarbeidet mellom TUMSAT og Runde Miljøsenter vil halde fram i åra som kjem, med mål om å styrke kunnskapen om marine ressursar og vitskapeleg forsking blant studentane.